Verleden week werd een man in de Brugse rechtbank in de boeien geslagen. Alledaags, ware het niet om het motief: hij weigerde op te staan toen de rechter de gerechtszaal binnenschreed. De 75-jarige ‘ouderdomsdeken van de zaalwachters’, een gepensioneerd legeradjudant, rechtvaardigt de bestuurlijke aanhouding (link naar HN van 20 07 2012 hier): “Toen ik de mensen gisteren vroeg om recht te staan viel mijn oog onmiddellijk op die man die bleef zitten. Ik ken hem, want ik had eerder al discussies met hem. Ik heb hem al eens gezegd dat een korte broek niet past in de rechtbank. Dat is toen blijkbaar in dovemansoren gevallen, want hij had er opnieuw één aan”.

Niet opstaan wanneer de rechter binnenstapt, én een korte broek dragen, overtreding met verzwarende omstandigheid ?

Is een gewoonte ook wet ? Is onbeleefdheid strafbaar ? In justitie, de dresscode van het Vaticaan ?

Wettelijke verplichting ?

De krant verwijst naar een ‘strikt huisreglement’ van de Brugse rechtbank. Dat moet nog eens opgesnord worden, want als iedere rechtbank een eigen huisreglement zou fabriceren, kunnen we het Gerechtelijk Wetboek beter afschaffen, en opnieuw Stedelijke Costuymen invoeren (niets met textiel te maken, maar met middeleeuwse gewoonten).

Een rechtbank is geen clubhuis, laten we ons dus gewoon houden aan de wet.

Art 759 Gerechtelijk Wetboek gebiedt de “toehoorders” dat zij “de zittingen bijwonen met ongedekten hoofde, eerbiedig en stilzwijgend; alles wat de rechter tot handhaving van de orde beveelt, wordt stipt en terstond uitgevoerd.” Art. 760 Ger.W. verbiedt “tekens van goed- of afkeuring”, of het “verwekken van stoornis”: op straffe van aanhouding gedurende ten hoogste 24 uur (*). Art. 758 Ger.W. voorziet een mogelijk verbod om persoonlijk te pleiten (dus zonder advocaat) wanneer iemand daar niet toe in staat blijkt “met de vereiste betamelijkheid of met de nodige duidelijkheid” en dit door “door drift of onbedrevenheid”.

Voor driftige advocaten is weliswaar niets voorzien, en die bestaan nochtans ook ;-)

Informatie op het terrein.

Het is grosso modo die wetgeving over de ‘politie van de zitting’ die op de – voorbeeldige - website van de Brugse rechtbank van eerste aanleg te vinden is onder de attente rubriek ‘tips’ (link hier)

De site zet verder uiteen dat een terechtzitting “een voor jou belangrijk gebeuren” is, zodat de zitting niet mag verstoord worden door “ongepaste kledij”. Lawaai mag niet, en de gsm moet afgezet worden. Nuttige info, want over GSM-gebruik is het Gerechtelijk Wetboek van 1969 doofstom.

Die zeer goed geschreven website bepleit een “sereen verloop” van de zittingen, die meestal openbaar verlopen, en dus ook voor “geïnteresseerde bezoekers” toegankelijk zijn.

Voor opgeroepenen redeneert de site: “voor een sollicitatie of een examen heb je trouwens ook aandacht voor gepaste kledij”. Inderdaad. Al mag een prof je niet buizen omwille van een kort rokje of jeans met gaten.

Besluit tot dusver: je zult heel ver moeten zoeken in justitie, om zo’n gebruiksvriendelijke en eigentijdse vertaling van wettelijke verplichtingen te vinden, die daarenboven nog zeer vindingrijk toegelicht worden. Chapeau. Of passender in dit geval: mijn hoed af.

Kledij: het Gentse voorbeeld om niet te volgen.

De toen kersvers benoemde vrederechter van het vijfde kanton Gent (in een vorig leven Voorzitter van de rechtbank van koophandel) eiste in september 2009 dat twee moslima’s hun hoofddoek afzetten. Hij beriep zich op art. 759 Ger.W. De dames weigerden, en verlieten de zaal. Voor één van hen pleitte een advocate vervolgens buiten haar aanwezigheid. De persinfo (link naar DS hier) duidt niet of tegen de andere dame een verstekvonnis werd uitgesproken.

Die beslissing kreeg wijde afkeuring. Vrederechter Freddy Evers (Prijs Mensenrechten, Liga, 2009 - link hier) situeerde het voorschrift “van toen mensen nog een klak droegen. Een vrederechter heeft geen opvoedkundige taak. Het gaat niet om het uiterlijk van de mensen die voor je verschijnen, het gaat over de inhoud van hun rechtszaak. Krijgen die de kans om hun zaak uit de doeken te doen ?”

In dezelfde pers kwalificeerde Jozef De Witte (CGK) het optreden van de vrederechter als “discriminatie”. Hij benadrukt dat een rechter zelf, neutraal moet zijn in zijn voorkomen, maar niet kan vragen dat burgers dat zelf zijn: de rechterlijke neutraliteitsverplichting is “niet wederkerig”.

Alternatief.

Ik laat in het midden of een hoofddoek een religieus symbool of een traditie is. Mij volstaat het vast te stellen dat ik er nooit aan dacht een hoofddeksel te laten afzetten wanneer het in m’n eigen zittingszaal ging om de kap van een non, of de hoed van een chique dame. Of het plastic regenkapje van een gehaaste arbeidersvrouw. Ik heb ze allemaal weten passeren, die plastic kapjes wel vaker dan de andere. En ze hebben allemaal sereen hun zeg kunnen doen, soms in gebaren met verkleumde handen. Van lang door de regen te rijden op de fiets, meneer. En ze verontschuldigden zich daarvoor....

En wanneer ze nerveus waren, heb ik ze eerst proberen gerust te stellen. Misschien vindt u m’n methode niet erg geslaagd, maar het lukte wel een glimlach uit te lokken na een bijna plagerig: “Ge moet hier nie bang zijn, er hangt ier geen bloed aan de muren”. En na een glimlach kun je altijd beter verder laten spreken, want dan komt het er wel uit.

Na een glimlach is de schrik voor de rechter overwonnen, maar daarom niet de angst voor de zaak. Toch al dàt.

Ceremonie en beleefdheidsregels.

Beleefdheid is wél wederzijds. Beleefdheid is o.m. met twee woorden spreken. Af en toe, heb ik dan ook wel opgemerkt dat ik het ‘fijn’ zou vinden als de opgeroepen burger dat ook zou doen, maar soms bleven ze het vertikken. Sommigen hebben het nooit geleerd, en zullen het nooit leren. Sommige rechters behouden dat ook enkel aan superieuren voor. Nutteloos om hen of jezelf dan op stang te jagen: ploeg verder en laat je niet verstoren.

Ik zal ten andere die éne keer niet licht vergeten, dat ik een man vroeg zijn ‘klak’ af te zetten toen hij naar voor kwam. Hij boog zich voorover naar me, en fluisterde bijna in paniek de verklaring. Tegenover die man die niet tegen justitie, maar tegen kanker streed, en beschaamd was voor zijn verloren haardos, schaamde ik me die dag plots zelf.

Deels ceremonie is dat rechtstaan, dat in Brugge dus manu militari bestraft werd.

Is het element ‘beleefdheid’ daarin zo belangrijk, dat je je als rechter daaraan moet storen ? Helemaal niet.

Wanneer ik een thema zitting hield over bv. medische kosten, gebeurde het wel dat heel de zaal bleef zitten wanneer de bel rinkelde, en ik met de griffier binnenkwam. Eenvoudige reden, en deels goed nieuws: allemaal mensen die voor de eerste keer in een rechtbank ‘te recht’ stonden, en dus de liturgie nog niet kennen. Enkel als er habituées tussenzaten, wisten die dat ondertussen wel, en gaven ze het ‘voorbeeld’, waarna de rest van de zaal reflexmatig ook rechtplooide, soms moeizaam.

In de ogen van de mensen lees je dan verwarring. Alsof het nog niet stresserend genoeg is je ziekenhuisfactuur niet te kunnen betalen, de gerechtsdeurwaarder aan je deur te krijgen, en je problemen aan de vrederechter te moeten uitleggen.

De aanpak.

Het Brugse incident toont aan dat het eigenlijk ook niet lukte (de man bleef toch weigeren recht te staan), en illustreert dus dat justitie daar niet beter uitkomt, want ondertussen is heel de zitting verstoord. Die sabelvreterij is dus contraproductief, want ondertussen choqueer je andere mensen in de zittingszaal. Iedereen verliest tijd, en de rechter verliest zijn aandacht. Niet goed. Gewoon ignoreren is véél efficiënter, zelfs als signaal naar de betrokken uitdager, die immers niets méér vraagt dan precies aandacht te trekken. En daar ten onrechte voor beloond dreigt te worden, net als bij andere manifestaties: nu dus Sitting4Belgium ?

Het persartikel vermeldt overigens niets over de instructies van de zetelende rechter zelf. Tenslotte is het hij/zij die de “politie van de zitting” houdt, en niet de zaalwachter. Eens die laatste over-ijverig discussies aangaat met een “klant die hij kent” is het hek vlug van de dam, en komt eigenlijk een negatieve dynamiek op gang, waarin een “strenge aanpak” zich zelf rechtvaardigt. Een politie-optreden wordt dan “onvermijdelijk”, alhoewel het perfect vermijdbaar was ?

Geen extreem gevaar hoor...

De Brugse zaalwachter waarschuwt: “Ze zouden soms in een mouwloos T-shirt, in een zwembroek naar de rechtbank komen”.

Ach ja, “marcellekes” heb ik wel meer gezien. En na zittingen achter gesloten deuren in raadkamer heeft mijn griffier mijn blik vaak niet nodig gehad om de ramen wijd open te gooien. Moet je dan mensen tot een douche of deodorant veroordelen, vooraleer hen te horen ?

Ooit belde een aannemer dat hij te laat zou zijn, waarmee ik instemde. Hij kreeg dus een just-on-time afspraak midden tussen de ochtendzitting door. Pech: het was een stukadoor, recht van op zijn werf. Zijn witte voetsporen bleven op het tapijt van de zittingszaal achter, van zijn komen en gaan. Maar hij had tenminste zijn zeg kunnen doen. En als ik me goed herinner, zelfs gelijk gekregen.

De Speedo-zwembroek, of méér (of minder), dat kan uiteraard ooit gebeuren, zoals streakers op een voetbalplein. Zelfs Spaanse brandweerlui poseren nu billen bloot tegen wurgende besparingen (link HLN hier).

En justitie kleedt mensen ook soms al virtueel uit. Dat is toch van velen het gevoel. Misschien is dàt erger dan één stunt.

Justitie is geen sacrament.

Een zitting van de rechtbank is geen hoogmis. Al lijkt dat soms zo, door het decor, het verhoog, de bel, de gewaden, het Grote Boek, de hogepriesters en de acolieten (waarmee ik de advocaten niet bedoel ;-)

Voor het ‘Aggiornamento’ van Johannes XXXIII kenden de Vlaamse kerken de “suisse”, de ‘kerkbaljuw’, naar de Zwitserse Wacht genoemd.

Met de dresscode van toen, had die weinig last, en de liturgie met zitten en knielen was letterlijk ingeburgerd.

Ook decennia later, weet ik nog altijd wanneer ik tijdens een eredienst behoor recht te staan. Maar dan heb ik er ook éven voor gekozen. Steeds voor een begrafenis van een héél dierbare, want naar huwelijken ga ik niet.

Wie voor de rechtbank opgeroepen wordt, heeft daar niet voor gekozen, en het programma is er ook bevreemdend anders. De variante van de ‘suisse’, zoals bodes, zaalwachters of ‘deurwaarders ter zitting’ werden bijna overal afgeschaft, maar als semi-gepensioneerde lobby “voor de goede werking van justitie” voerden ze succesvol weerwerk. (link DS hier).

En een rechter hoort wel een soort biecht, en verleent misschien soms op zijn manier een ‘aflaat’ of vergiffenis, maar doet vooral aan openbare dienstverlening. Ook voor de non-believers in justitie.

Rechters behoeven geen geur van wierook. Ze moeten mensen vooral vertrouwen bieden, zodat die zich bij justitie veilig weten.

Wie dagelijks in justitie werkt, kan zich nog nauwelijks indenken, welke spanning en zelfs allergie dat ruwe, kille raderwerk veroorzaakt. Een beetje empathie is dan op zijn plaats.

Rechters die eens op een ‘stoorzender’ botsen, moeten dan zuinig omgaan met machtsvertoon. Want enkel als je zonder kan, heb je gezag. Macht is duur, gezag is onbetaalbaar.

(*) Die aanhouding is eigenlijk een soort veiligheidsmaatregel en straf tegelijkertijd, onmiddellijk ter zitting ‘standrechtelijk’ uitgesproken, wat dan verklaart dat er nadien geen verder gevolg meer aan dergelijk incident wordt verleend, tenzij bijkomende inbreuken (slagen, smaad…). Wel mag dan een kanttekening gemaakt bij de schijn van partijdigheid van de rechter die zich in de loop van de zitting ‘gestoord’ achtte en een lastige klant bestrafte voor die voor z’n zaak echt aan de beurt kwam, en vervolgens diezelfde opgeroepene moet be-rechten voor de zaak waarvoor die opgeroepen was. Het lijkt om wraking te vragen ?

Follow me on Twitter@NolfJan

U vindt hier de link voor beschrijving, inhoudstafel, en on line bestelling van m’n pas verschenen boek over ‘Kwetsbaren in het recht. Voorlopige Bewindvoering: de juridische bescherming van kwetsbare personen.

You Tubes of the Day:

De Rijdende Rechter

Photo of the day:

Gruissan (Aude): ‘à la mémoire du Chevalier de la Barre,

supplicié à l’âge de 19 ans, le 1er juillet 1766,

pour ne pas avoir salué une procession’

(à lire dans ‘Moi, j’écris pour agir’ Vie de Voltaire’

(Max Gallo, Fayard)

Press of the day:

2012 07 20 ‘Brugse zaalwachter dwingt man recht te staan in rechtszaal’ (HN)

2010 01 23 ‘Rechtbankbodes kunnen misschien toch aan de slag blijven (DS)

2009 09 12 ‘Vrederechter weert hoofddoek uit rechtszaal’ (DS)

2009 12 21 Toespraak vrederechter F. Evers bij zijn toekenning Prijs Mensenrechten Liga

2012 07 22 ‘Spaanse brandweerlui uit de kleren tegen besparingen’ (HLN)

2012 07 22 ‘Sur la santé, la justice a échoué” (Le Monde)

2012 06 27 ‘Jeugdcriminaliteit neemt niet toe’ (Prof. Lode Walgrave in De Juristenkrant)

Quote of the day:

“Soyez partiaux. Pour maintenir la balance entre le fort et le faible, le riche et le pauvre, qui ne pèsent pas d'un même poids, il faut que vous la fassiez un peu pencher d'un côté. C'est la tradition capétienne. Examinez toujours où sont le fort et le faible, qui ne se confondent pas nécessairement avec le délinquant et sa victime. Ayez un préjugé favorable pour la femme contre le mari, pour l’enfant contre le père, pour le débiteur contre le créancier, pour l’ouvrier contre le patron, pour l’écrasé contre la compagnie d’assurance de l’écraseur, pour le malade contre la sécurité sociale, pour le voleur contre la police, pour le plaideur contre la justice...”

Le substitut du Procureur de la République, Oswald Baudot (voir You Tube of the day - lien ici).

Poem of the day:

“ Neutralité cet instant

comme un centre égalisant un peu

jusqu’à rien ce que je connaissais encore

et ce que je connaissais déja

Non le noeud mais le nu

entre les atteintes de l’avenir

et les costumes du passé

seulement instant cette absence

...

Afzijdigheid dit ogenblik

als een middelpunt dat

wat ik nog kende

en wat ik reeds ken

een beetje in evenwicht brengt

Niet het kluwen maar het naakte

tussen de inbreuken van de toekomst

en de vermommingen van het verleden

dit ogenblik enkel afwezigheid”

Christian Dotremont, ‘Chronique’ (uit ‘Ceci n’est pas une poésie’, Een Belgisch-Franstalige Anthologie belge francophone’ van Barnard, Dirkx & Lambersy (Atlas 2005)