Of anders gezegd: de do’s en don’t’s van de voorzorgvolmacht.

Sinds 1 september 2014 onderschreven al meer dan 100.000 Belgen een voorzorgvolmacht. Alleen al in 2019 zullen dat er wellicht nog 50.000 meer zijn. Sinds 1 maart jl. is de voorzorgvolmacht immers aan een tweede adem toe, want nu zijn de mogelijkheden ervan nog beter geregeld.

De voorzorgvolmacht is een speciaal soort volmacht waarbij je aanwijst die je belangen zal waarnemen wanneer je feitelijk wilsonbekwaam zou worden.

Gewone volmachten die je schreef, vervallen immers meteen als je feitelijk wilsonbekwaam wordt. Gewone volmachtdragers mogen die dan niet meer gebruiken, zelfs als de onbekwaamheid van de volmachtgever nog niet door een gerechtelijke uitspraak vastgesteld werd.

Een voorzorgvolmacht daarentegen, dient net om aangewend te worden bij wilsonbekwaamheid zonder dat de rechter er zich mee bemoeit.

Oorspronkelijk voorzag de wet (van 17 maart 2013) daarbij enkel de regeling voor financiële belangen zoals bv. het beheer van kapitaal en onroerend goed. De wet van 21 december 2018 breidde dat nu uitdrukkelijk uit tot niet-materiële afspraken. Het gaat dan om wensen van de volmachtgever omtrent verblijf, verzorging en welzijn vanaf het moment dat je wilsonbekwaam zou worden. We noemen dat ‘Advance Care Planning’ en ‘Living Will’. Dat kan zeer breed en ver gaan, bv. tot en met afspraken over je huisdieren en tot slot zelfs je begrafenis.

Zo’n afspraken zijn hoofdzakelijk bedoeld voor tijdens je leven en zijn dus geen ‘testament’ dat je goederen na je dood verdeelt. Ook vroeger waren die afspraken voor tijdens je leven niet verboden en dus ook al mogelijk. De welkome vernieuwing die op 1 maart jl. inging is dus meer een aanmoediging dan een innovatie.

Dat wetgevend steuntje in de rug voor een globaler en integraler concept van voorzorgvolmacht was echter heel welkom. Wat je zelf vooraf regelt, regel je immers beter. En hoe meer essentiële zaken je vooraf regelt, hoe groter de geruststelling voor jezelf en je dierbaren.

Toch is dat nieuwe concept niet vrij van mogelijke ‘productiefouten’. Want ook die fouten maak je immers zelf.

De wet voorziet namelijk geen ‘standaardcontract’ dat je eenvoudig kan kopiëren, zoals een huwelijkscontract. Dat contract moet je dus zelf uitschrijven en bij je vredegerecht laten registreren. Een andere mogelijkheid bestaat erin dat contract bij een notaris te laten noteren. Dan zorgt je notaris zelf voor de noodzakelijke registratie in het register (een beetje zoals een testament, maar dan voor wat tijdens je leven gebeurt).

Een notariële voorzorgvolmacht biedt een grotere waarborg tegen betwistingen want de notaris bevestigt de wilsgeschiktheid van de voorzorgvolmachtgever op het moment van de akte. Een notariële voorzorgvolmacht biedt ook meer mogelijkheden in verband met onroerend goed en schenkingen.

Of je die voorzorgvolmacht zelf uitschrijft of bij een notaris laat acteren, zowel vormelijk als inhoudelijk zijn er een paar essentiële aandachtspunten waarover nogal eens gestruikeld wordt. Het is heel belangrijk die te vermijden, want als die pas na de wilsonbekwaamheid van de voorzorgvolmachtgever ontdekt worden is het te laat voor reparatie en is de voorzorgvolmacht definitief kaduuk.

Wat zijn de valkuilen bij een voorzorgvolmacht en wat zijn de belangrijkste tips ?

We zetten er 10 op een rijtje: 5 waarschuwingen en 5 aanmoedigingen.

Vooreerst 5 tips voor wat je beter niet doet.

Tip een: uitstellen van je voorzorgvolmacht, nee !

Uitstellen doe je beter niet. Een voorzorgvolmacht is niet enkel interessant voor senioren. Wie nog in het zelfs jonge, actieve beroepsleven staat, loopt immers vaak nog meer risico op bv. ongevallen. Bij een tijdelijke wilsonbekwaamheid (bv. coma) kan de door jou aangewezen ‘voorzorgvolmachthouder’ perfect minstens je ‘lopende zaken’ tijdelijk behartigen voor je administratie, vermogen en zelfs patiëntenrechten. Bij zo’n crisistoestand is dan geen onduidelijkheid voor je omgeving over hoe je het zelf zou willen laten aanpakken en door wie.

Doe het dus nu, want een valpartij op je mountainbike of een kop-staart-ongeval in de file kan uiteraard ook jonge mensen overkomen.

Bespaar met een voorzorgvolmacht voor je familie twijfels en geruzie over wie bevoegd is terwijl je het zal overleven, maar het even niet meer weet.

Doe het dus nu, want morgen kan het te laat zijn.

Tip twee: de registratie van je voorzorgvolmacht uitstellen, nee !

Een testament kan je in een lade van je bureau laten liggen voor wie het vindt, en dat is een geldige wilsbeschikking. Niet zo met een voorzorgvolmacht, want die moet geregistreerd worden.

Schrijf je die zelf uit, dan moet je die voorzorgvolmacht registreren in het vredegerecht van je woonplaats (en niet bij de diensten van de registratie van FOD Financiën !). Dat kost welgeteld €18,50.

Als je die voorzorgvolmacht bij de notaris hebt laten opmaken, moet je de notaris de opdracht geven tot registratie en dan zorgt je notaris daar zelf voor. Een notariële voorzorgvolmacht kost om en bij de €400 - €600.

Tip drie: één enkel persoon als voorzorgvolmachthouder aanstellen, nee !

Tja, dat is weliswaar soms makkelijker gezegd dan gedaan, zal je misschien zeggen. Inderdaad, niet iedereen beschikt immers over de mogelijkheid een partner en kinderen als voorzorgvolmachthouder aan te stellen.

Probeer echter wel een cascade te voorzien: bv. eerst je partner, en in tweede orde je kinderen. Kan je enkel op vrienden een beroep doen, bouw daar dan ook een volgorde van opvolging in.

Immers zou op een gerechtelijke bescherming (bewindvoering, met eventueel een advocaat-bewindvoerder) moeten overgestapt worden als je enkel één voorzorgvolmachthouder aanstelde en die na jouw eigen wilsonbekwaamheid ook zelf ook wilsonbekwaam zou geworden of nog voor jou zou overlijden.

Tip vier: stemming tussen voorzorgvolmachthouders bij meerderheid, liefst niet !

Een voorzorgvolmacht is een teken van ultiem vertrouwen. Bouw dan ook niet nodeloos wantrouwen in door bv. bij aanwijzing van drie kinderen een tweederdemeerderheid te voorzien. Dat wakkert discussie en confrontatie aan in plaats van overleg.

Unanimiteit opleggen bij de beslissingsvorming is jouw signaal dat je kinderen er telkens samen moeten uit raken. Slagen ze daar niet in, dan biedt misschien enkel bewindvoering een oplossing.

Maar dat zou ook zo zijn als je de formaliteit van bv. een tweederdemeerderheid voorzien had. Immers is het voorspelbaar dat wie bij belangrijke beslissingen in de minderheid gesteld wordt, zich tot de vrederechter zal wenden via de zgn. ‘alarmbelprocedure’. Ook dat zal dan vaak leiden tot bewindvoering door een advocaat en dus het einde van de voorzorgvolmacht.

Tip vijf : tussenkomst van de vrederechter, nee !

De ‘buitengerechtelijke bescherming’ die de geregistreerde voorzorgvolmacht biedt treedt ‘geruisloos’ in werking bij jouw wilsonbekwaamheid, zonder dat daar eender welke procedure voor nodig is. De voorwaarden zijn verder enkel deze die je in de voorzorgvolmacht zelf voorzag, bv. dat de voorzorgvolmachthouder over een geneeskundige verklaring beschikt met de medische informatie waaruit blijkt dat de voorzorgvolmachtgever wilsongeschikt is geworden.

De wet voorziet uitdrukkelijk dat de voorzorgvolmachthouder vanaf dat moment louter op eigen initiatief optreedt en zonder dat een toelating aan de vrederechter moet gevraagd worden.

Het zou dus contraproductief zijn een tussenkomst van de vrederechter in te bouwen bij die inwerkingtreding, hetzij voor een bepaalde handeling van de voorzorgvolmachthouder, hetzij om een vergoeding voor de voorzorgvolmachthouder te begroten.

Ga enkel naar de vrederechter als je als voorzorgvolmachtdrager problemen ontmoet bij de effectieve uitvoering van je opdracht: dat heten we de ‘dienstbelprocedure’. Dat is een facultatieve, uitzonderlijke tussenkomst van de vrederechter die dan de uitvoering van de voorzorgvolmacht beveelt.

Maar als iets technisch hapert aan die voorzorgsvolmacht zal de vrederechter ook hier weer overschakelen op bewindvoering. Neem dat risico dus niet nodeloos want heel wat vrederechters zijn ‘koele minnaars’ van dat buitengerechtelijk systeem waar ze in principe geen vat op hebben.

Lees daarvoor de hoorzitting van 06 11 2018 in de Commissie van Justitie van de Kamer via deze link hier (DOC 54 3303/008) . U vindt er o.a. de quotes hiernaast van enerzijds de vertegenwoordiger van de Conferentie van de vrederechters en anderzijds het Meldpunt Bewindvoering (opgericht na de zgn. ‘Driekoningenbrief’ ).

U bent daarmee gewaarschuwd: een aantal vrederechters is geen fan van de voorzorgvolmacht en verkiest de gerechtelijke bescherming - waar ze overigens nog steeds te vaak advocaten voor inzetten in plaats van familie (die nochtans de wettelijke voorkeur geniet).

Vervolgens 5 tips die aanraders zijn: doén !

Tip zes : overweeg onmiddellijke inwerkingtreding en niet enkel bij wilsonbekwaamheid

Het vertrouwen dat je aan je voorzorgvolmachtdrager geeft voor het moment dat je wilsonbekwaam zou zijn geworden, kan je ook vervroegen. Zo kan je voorzien dat die meteen zou ingaan, zodat je vertegenwoordigd kan worden (door bv. je kinderen) bij het gewoon beheer van je onroerend goed en je centen.

Dit impliceert natuurlijk volledig vertrouwen en perfecte verstandhouding. Als je al wat graag delegeert terwijl je nog wel wilsbekwaam bent, vermijd je zo dat je dan telkens aparte volmachten moet geven. Je bespaart dan zowel op kosten als op kopzorgen en verplaatsingen, en leert je toekomstige erfgenamen ondertussen omgaan met jouw vermogen maar vooral jouw vertrouwen.

Onthou dat je ook dat aspect van de voorzorgvolmacht steeds kan wijzigen mits een nieuwe registratie van die wijziging.

Tip zeven : voeg er minstens de bevoegdheid bij voor specifieke schenkingen als methode van vermogensplanning

Let wel: die mogelijkheid bestaat enkel als je de voorzorgvolmacht bij de notaris laat akteren.

Met zo’n extra-bevoegdheid kunnen bv. je kinderen vooraf door jou bepaalde delen van je vermogen wegschenken aan hun eigen kinderen. Zo organiseer je de mogelijkheid van een ‘erfenissprong’ nog tijdens je wilsonbekwaamheid.

Er kunnen immers redenen zijn waarom je die schenkingen zelf nog niet deed toen je nog wilsbekwaam was.

Die methode bespaart successierechten en helpt je (klein-)kinderen meteen vooruit terwijl je nog leeft maar bv. door dementie en verblijf in een rusthuis je huis of buitenverblijf niet meer gebruikt.

Tip acht : versterk het systeem en voeg er een vertrouwenspersoon aan toe

Het is jammer dat de wet van 21 december 2018 die figuur van de vertrouwenspersoon nog niet uitdrukkelijk invoegde in de buitengerechtelijke bescherming, want binnen het kader van bewindvoering bestaat die al. Als ‘vertrouwenspersoon’ stel je dan in je voorzorgvolmacht eerder iemand aan van buiten de familie, omwille van zijn capaciteiten om neutraal advies te verlenen of te bemiddelen.

Zo ontstaat er dan toch binnen de buitengerechtelijke bescherming een soort ‘vier-ogen-principe’ van toezicht.

Dit kan onenigheid voorkomen of temperen maar ook vermijden dat een (soms al te) wantrouwige vrederechter bij conflicten de voorzorgvolmacht uitschakelt en voor jouw ‘dossier’ dan overgaat op professionele bewindvoering, vaak met een advocaat in plaats van familie.

Tip negen : heb je al (zelfs bij een notaris) een voorzorgvolmacht geschreven, check of daar geen ‘bug’ in zit !

Bepaalde clausules (ook in notariële akten, opgesteld met het oog op de toepassing van art. 490 BW) blijven opduiken waarin de inwerkingtreding ervan afhankelijk wordt gesteld van een ‘wilsonbekwaamheid voorzien in (de lijst van) art. 492/5 BW.’

Als je dit artikel uit het Burgerlijk Wetboek in je akte vindt, moet je weten dat er een dodelijke ‘bug’ in zit. De wet van 21 december 2018 heeft dat artikel immers afgeschaft. Daarenboven was het nooit in werking getreden: de lijst die er in vermeld wordt is nooit gemaakt.

Als de inwerkingtreding van je voorzorgvolmacht aan dat artikel verbonden werd, is dat dus een onmogelijke voorwaarde want ze kan nooit vervuld worden. Dat maakt de latere inwerkingtreding van je voorzorgvolmacht zo goed als onmogelijk.

De voorzorgvolmachtdrager die nog wilsbekwaam is moet zo’n akte zo snel mogelijk repareren door een geldige clausule van inwerkingtreding.

Tip tien : koppel de voorzorgvolmacht in één en hetzelfde document aan een voorkeurverklaring bij bewindvoering

Ook dit kan enkel bij een akte voor de notaris, maar hiermee doe je dan een dubbelslag en meteen ook een prijsvoordeel. Immers combineer je dan ‘Plan A’ van voorzorgvolmacht met ‘Plan B’ van eventuele bewindvoering.

Je kan inderdaad nooit helemaal uitsluiten dat je voorzorgvolmacht later (tijdens je wilsonbekwaamheid) opzijgeschoven wordt door de rechter. Daar kunnen overigens ook goede reden voor bestaan, die beoordeeld worden in het kader van een eventuele ‘alarmbelprocedure’.

In één en dezelfde notariële akte van voorzorgverklaring bouw je dus best ook een clausule in waarbij je aangeeft wie je als eventuele bewindvoerder verkiest, mocht het dan toch tot een gerechtelijke bescherming komen. De rechter kan daar dan slechts specifiek gemotiveerd van afwijken.

Extra-tip daarbij: je kan voor je materiële aspecten meerdere bewindvoerders aanwijzen maar voor je ‘persoonsgebonden’ bevoegdheden (bv. patiëntenrechten) slechts één enkele bewindvoerder, tenzij het om je ouders gaat.

Werk ook hier met een cascaderegeling voor vervanging van bewindvoerders, voor het geval een ervan ondertussen zelf wilsonbekwaam of overleden zou zijn of door de vrederechter afgewezen zou worden (bv. wegens misbruik).

Een model van voorzorgvolmacht met toepassing van ‘Advance Care Planning’ (ADC) vind je op de website van  je #justitiefluisteraar (link hier)

Welkom ondertussen op m’n lezingen bewindvoering en justitie (agenda hier).

(en #tip : binnenkort lees je naar aanleiding van de nieuwe wet van 21 december 2018 mijn eigen nieuwe boek bij InniPublishers daarover....)

Foto boven: kunstwerk Ugo Dehaes (2002, ‘Coupure’) bij Conzett - brug aan jachthaven Coupure in  Brugge, een artistieke waarschuwing die ik gebruik in m’n lezingen over bewindvoering.