Onder de schitterende Romano-Byzantijnse koepels van de Colibrantzaal in Lier vond de boekvoorstelling plaats van ‘Bewind vs Bemind’ van Els Coenen.

Tussen de zachte tonen van de muzikale en poëtische begeleidingen door, mocht jullie #justitiewatcher de auteur inleiden.

Voor wie er niet bij was, hierna de tekst en (hieronder in de kolom rechts, enkele slides van de Keynote-presentatie).

Goede avond iedereen, en in het bijzonder goede avond Els Coenen, de auteur die ik vanavond mag inleiden, en ook de velen hier aanwezig, die in dit verhaal een rol speelden.

Goede avond ook in gedachten, aan de dame die er net niet meer bij kon zijn, maar over wie dit boek gaat. Voor Margrietje zullen vanavond niet de rozen bloeien, maar zullen hier de boeken vloeien.

Het is een beetje vroeg zo in het begin van een Laudatio, voor een negatieve noot, maar ik voorspel het u, Els Coenen: in de nieuwe advocaten & magistraten - industrie van de bewindvoering zullen straks ook ‘de vloeken gloeien’.

Ieder exemplaar van ‘Bewind vs Bemind’ betekent immers niet alleen een dankbare herinnering aan Margriet Coenen. Dit boek is niet alleen de dappere getuigenis van auteur Els Coenen. Het is een #mustread die mag gelden als leerschool voor elk van ons vanavond, jawel, mezelf inbegrepen.

Eén enkele slide met mijn quote op de kaft van het boek zou kunnen en moeten volstaan, maar ik zal die quote nu toch even toelichten.

Wat aan dit boek zo bijzonder is, vertel ik straks. Wat Els er mee riskeert, vertel ik straks tot slot ook, een beetje als ervaringsdeskundige.

Eerst toch 2 dingen, die ik graag vooraf wil signaleren.

Eerste opmerking vooraf. Voor mij is deze inleiding een unicum. Waarom?

Het is een publiek geheim dat de studiekeuze voor veel mensen van mijn generatie binair was. Ofwel was je goed in wiskunde en wetenschappen, ofwel niet. Juristen behoren tot deze tweede categorie. Wie in mijn generatie niet kon hoofdrekenen, werd advocaat. Dat verklaart ook veel over de advocatuur, soms ook iets over facturen, en vanavond ook iets over bewindvoering.

U vergeeft het me dan ook dat ik als ex-advocaat, ex-magistraat maar nog altijd jurist, kraak van fierheid voor deze première: voor de eerste keer in mijn leven, maar met statistische zekerheid ook de laatste keer in mijn leven, mag ik een boek inleiden dat geschreven is door de antipode van de jurist, namelijk een… kernfysicus. Iemand van wie de biografie ons leert dat “Els op school liever leerde rekenen dan schrijven”.

Het is moeilijk twee méér verschillende mensen – toch qua opleiding – te vinden dan Els en uw #justitiewatcher van dienst. Maar iéts bracht onze atomen samen.

Vandaag, hier in Lier, bent u dus getuige van een soort kernfusie – ik zeg het u maar uit de losse wetenschappelijke pols van een jurist, en als jurist, sta ik niet in voor de gevolgen.

Overigens, jurist zijn, én verantwoordelijk zijn: in het boek ‘Bewind vs Bemind’ leest u dat dit twee verschillende dingen zijn, twee dingen die binnen justitie te zelden samengaan. Justitie stelt graag mensen verantwoordelijk, het is ook deels de job van justitie natuurlijk, maar justitie neemt te zelden zélf verantwoordelijkheid op.

Tweede opmerking vooraf. U vergist zich als u denkt dat ‘Bewind vs Bemind’ het eerste boek van Els Coenen is.

Haar eerste boek verscheen op 15 november 1985, en dat droeg als titel:

‘Indringtoestanden in 197At, 189-195Bi en 185-191Tl bestudeerd via het alpha-verval.’

Een doctoraat is immers per definitie een boek. Het bewijs: ik heb het hier vast. Ik toon het u.

Dat eerste boek verscheen in 1985 niet in Knack (link naar het interview van Ann Peuteman, Knack 29 1 2020), en niet in Het Laatste Nieuws, dat tweede boek wel.

In haar tweede boek - ‘Bewind vs Bemind’ dus - heeft Els Coenen het – net als in de titel van haar doctoraat (want verder ben ik niet geraakt in de lectuur ervan)  - ook over een ‘indringingstoestand’ en een ‘verval’.

Het is dan wel geen chemisch ‘alpha-verval’ maar ik noem het een juridisch ‘omega-verval’: omega, want voor wie deze nachtmerrie bij dag ondergaat, lijkt er wel geen einde aan te komen. Juristen beseffen nauwelijks wat hun taalgebruik betekent als ze zeggen/schrijven dat mensen ‘onder’ bewind komen.

Bewind is dus iets wat iemand ‘onder’-gaat. Tja, dàt typisch hiërarchische top-down - taalgebruik van juristen is op zich al een waarschuwing. Het is ook een bekentenis voor hun aanpak: ‘ik heb het hier nu voor te zeggen’.

De onderwerpen van beide boeken, dat doctoraat van 1985 en het boek van 2020 hebben iets - minstens symbolisch - gemeen.

Eerste gelijkenis.

Kernfysica is volgens Wikipedia (als jurist mijn enige bron natuurlijk) het onderdeel van de natuurkunde dat zich bezighoudt met de studie van de kern van het atoom.

Bewindvoering is de studie die zich bezighoudt met de kern van de vrederechtelijke justitie.

Tweede gelijkenis.

Kernenergie is op dit moment nog zo goed als noodzakelijk. Het is niet zeker dat kernenergie altijd noodzakelijk zal zijn. Voorlopig horen we wel dat kernenergie ‘altijd soms’ noodzakelijk zal zijn.

Gerechtelijke bewindvoering zal altijd soms noodzakelijk zijn. Soms. Onthou ‘soms’.

Derde gelijkenis.

Wie niet omzichtig omgaat met kernenergie kan ernstige ongelukken veroorzaken met een massaal aantal slachtoffers (‘van hier tot in Tokio’ zeggen ze dan).

De slordige bewindvoerder bestaat ook, en dit boek van Els bewijst dat ook de professionele jurist slordig werk kan afleveren. Ook daar vallen slachtoffers, ik durf zelfs zeggen ‘niet bij uitzondering’, maar ‘massaal’.

Een familiaal bewindvoerder die een fout begaat, benadeelt één enkel familielid. Een vrederechter of professioneel bewindvoerder die fouten begaat – laat staan fraudeert - benadeelt vaak honderden, zelfs duizenden mensen.

De recordhouder als advocaat – bewindvoerder is meester Jean-Luc Burlion, in 2013 veroordeeld tot 3 jaar effectieve gevangenisstraf voor een verduistering van meer dan 8 miljoen euro. Hij kocht er deze Formule 1-renstal mee en u ziet hem hier niet in zwarte toga, maar in het witte brandvrije pak van de Formule1-piloten.

Burlion is natuurlijk een uitzondering.

Een uitzondering, net als de twee Brugse vrederechters en hun hoofdgriffier die sjoemelden met verplaatsingskosten: “niet gestraft”. Ja, justitie is mild voor zichzelf.

Nog zo’n ‘uitzondering’, de ondertussen (eind 2017) eindelijk afgezette vrederechter van Oostende.

Het grote probleem in bewindvoering is – ter geruststelling – niét fraude.

Het grote probleem is een slechte (archi-slechte) toepassing van een goede wet: ‘malpractice’ heet is dat, het woord dat ook voor fouten in de medische sector gebruikt wordt.

Het verschil met medische fouten, en het slechte nieuws daarbij is dat die malpractice binnen justitie geen kwestie is van onkunde, maar vooral van onwil.

De meest hardnekkige vorm van malpractice binnen bewindvoering is het negeren van familie bij de aanstelling van bewindvoerders.

Het al sinds 1992 (ingangsdatum van de eerste wet bewindvoering) een stokoude klacht dat vrederechters veel te vaak de voorkeur aan advocaten geven, boven de familie, om bewindvoerder te worden.

Die malpractice is niet alleen onwenselijk en vaak onwerkbaar  – zoals het boek van Els Coenen bewijst – het is ook onwettelijk, in klare taal, het is ‘illegaal’.

Al van in de eerste wetgeving bewindvoering van 18 juli 1991 (het wetsontwerp 1654/1- 90/91) werd de voorrang van familieleden uitdrukkelijk vastgelegd: in het toenmalig artikel 488bis, c) §1, tweede lid Burgerlijk Wetboek om precies te zijn.

In alle nieuwe wetgeving werd die wettelijke prioriteit herhaald en benadrukt.

Die wettelijke voorkeur werd al die tijd bijna systematisch genegeerd.

Getuige daarvan het officiële standpunt van de vertegenwoordiger van het Koninklijk Verbond van de vrederechters bij de hoorzitting van 16 februari 2011 voor de voorlaatste wetswijziging (gestemd in 2013): “een familielid is niet de geknipte persoon om het werk van de vrederechter te vergemakkelijken”.

En ‘adding insult to injury’: “To slot valt onmogelijk uit te maken of de naaste wel betrouwbaar is” (Hoorzitting in DOC 53 1009/010 p 25).

Jullie zijn dus de verdachten, de fraudeurs.

Voor de vaak systematische aanstelling van advocaten – plaatsvervangende vrederechters als bewindvoerders werd België gebuisd door een GRECO-rapport van de Raad van Europa op 23 maart 2018.

België kreeg een kans voor ‘tweede zit’ tegen 31 maart 2019.

Minister van Justitie Koen Geens deed meteen wat moest: drie maanden later, op 14 juni 2018 werd het voorontwerp van wet in de ministerraad goedgekeurd dat een territoriaal cumulverbod voor o.a. advocaat-plaatsvervangend vrederechters (zeg maar ‘de beste vrienden van een aantal vrederechters’) annex bewindvoerderschap.

Want ‘moet er nog zand zijn’: vrienden die vrienden beoordelen, dàt kan nog enkel … in justitie… en dààr maakte Koen Geens komaf mee.

Bijna. De regering viel eind 2018.

Dat wetsontwerp Geens werd heropgepikt in lopende zaken als wetsvoorstel van de meerderheid (DOC 54 3523). Maar dàt was zonder de waard gerekend: de lobby van advocaten en vrederechters zorgde voor één #delete : u mag raden welk cumulverbod sneuvelde toen de wet van 23 maart 2019 gestemd werd..

De lobby heeft het weer gehaald.

Vierde gelijkenis van het tweede boek met het doctoraat.

Kernenergie kan je zowel linken aan industrie als aan oorlog. Kernwapens zijn wetenschappelijke huzarenstukjes, maar nu vooral pure politieke macht. Denk maar aan Trump en Iran.

Met justitie is het eigenlijk ook hier een beetje hetzelfde. De industrie van de bewindvoering bestaat, en heeft kwalijke gevolgen. Meer nog, bewindvoering wordt soms ingezet als een juridisch oorlogswapen tegen burgers en hun familie.

Justitie is al te vaak het pure resultaat van machtsdenken en oorlogsdenken in plaats van overleg en vertrouwen.

Voor kernenergie bestaan alternatieven, al zijn ze vandaag niet helemaal volwaardig. Misschien zijn de alternatieven voor kernenergie nog niet volwaardig, net omdat we niet voldoende op die alternatieven ingezet hebben.

Voor bewindvoering (de gerechtelijke bescherming) bestaat bijna steeds een volwaardig alternatief (de buitengerechtelijke bescherming, of voorzorgvolmacht).

Meer nog, en het juridisch punt kan niet genoeg benadrukt worden: de voorzorgvolmacht is niet zomaar een alternatief voor bewindvoering, maar geniet de wettelijke prioriteit.

Ook dié wettelijke prioriteit wordt nog altijd door de officiële vertegenwoordigers van de vrederechters in vraag gesteld. Bij de hoorzitting voor de laatste wetswijziging van 21 december 2018 herhaalden zij slechts ‘koele minnaars te zijn’ van de toen door de minister van Justitie nochtans terecht verruimde ‘voorzorgvolmacht’.

In een opiniestuk in De Standaard van 29 november 2018 ging vrederechter Dirk Scheers (die ook in de professionele juridische pers samen schrijft met zijn zoon, advocaat én professioneel bewindvoerder) zelfs zo ver als te waarschuwen voor het mes bij de kalkoen van het Kerstmaal: net zoals een voorzorgvolmacht kan het mes wel eens ‘verkeerd gebruikt worden’.

Ik laat u meelezen (link De Standaard hier) want dit is wat we nu uitgerekend ‘juridisch populisme’ zouden kunnen noemen: ‘bij een zorgvolmacht wordt niemand verzorgd en niemand beschermd terwijl bij bewindvoering de beschermde persoon door de vrederechter beschermd en verzorgd wordt’.

Vrederechter Scheers stelt in De Standaard gerust over bewindvoering: “Dat de vrederechter zijn vriendjes zou bedienen als bewindvoerder, klopt niet. Hij duidt de professionele bewindvoerder s aan op basis van opleidingen die ze gevolgd hebben. De tarieven voor de kosten en het ereloon zijn transparant (…)”.

Wel, over die opleiding snel twee voorbeelden.

Eerst dat van de verplichte opleiding die voor de Balie Oost-Vlaanderen op 27 11 2019 doorging. Daar leest u – compleet in strijd met de wet – dat “de advocaat een ideale bewindvoerder is die het vertrouwen geniet van de beschermde persoon en de vrederechter”.

U leest ook dat die opleiding nog de term ‘voorlopig bewindvoerder’ gebruikt, term die sinds 1 9 2014 afgeschaft is.

Kwaliteit dus.

De opleiding die voor de Balie West-Vlaanderen o.a. op 17 1 2018 werd gegeven, had als docenten – als u dat kan geruststellen – onder andere Albert Billiet, vrederechter van het vierde kanton Brugge (wiens rechtspraak u o.a. terugvindt in de Driekoningenbrief) en Thierry Beghein (vrederechter eerste kanton Brugge, die voor de kwestie van de verplaatsingskosten recent van het hof van beroep te Gent de gunst van de opschorting kreeg).

Kwaliteit dus.

Justitie heeft vooral veel vertrouwen in zichzelf. Volgens een onderzoek van de KU Leuven (verschenen in De Juristenkrant van 14 9 2016) vindt 95 % van de rechters dat ze mensen ‘gelijk behandelen”. Slechts 59 % van de advocaten is het daarmee eens, en slechts 33 % van de mensen die ooit met justitie in aanraking kwamen.

Net zoals al te vaak familiale bewindvoerders aan de kant geschoven worden, wordt ook de voorzorgvolmacht door heel wat vrederechters slechts met blakend wantrouwen bejegend.

Het is de vrederechter nochtans verboden bewindvoering te organiseren als de voorzorgvolmacht werkt. Bewindvoering is hoogstens het alternatief voor een voorzorgvolmacht als die voorzorgvolmacht niet goed werkt, of als er doodeenvoudig geen voorzorgvolmacht voorhanden is.

Met een voorzorgvolmacht heb je in principe nooit een vrederechter nodig, ook niet voor het opstarten van het gebruik ervan: die start is ‘geruisloos’ zoals een elektrische auto.

U bepaalt vooraf de reisroute en de mogelijke opties met ‘Advance Care Planning’ waarvan u een contractmodel in mijn recentste boek vindt (Praktijkgids voor kwetsbaren in het recht. Stappenplan voor rechtsbescherming in het recht).

Moraal van het kernenergie-verhaal: je kan geen energie uit wind halen zonder windturbines. Net zoals je je overlevert aan bewindvoering bij vrederechters en advocaten als je geen voorzorgvolmacht geschreven hebt.

De kern van het boek van Els Coenen is dat het ànders kan, dat we ànders kunnen gaan leven, dat we ons leven en welzijn wél – véél meer dan we denken -  in de hand hebben: er bestaat een alternatief voor de oorlogseconomie van bewindvoering, en dat alternatief heet ‘voorzorgvolmacht’.

De kern daarvan, heet ‘vertrouwen’ en met een hint daarover zal ik straks eindigen.

Er zijn in het boek van Els Coenen uiteraard gelijkenissen met andere verhalen, maar er is één fundamenteel, buitengewoon, en positief verschil.

Laat ik het eerst over de gelijkenissen hebben.

Het verhaal van de gerechtelijke bescherming van ‘tante Margriet’ zal ik niet verklappen, want u moet het lezen.

Het lijkt op verhalen waar ik zelf over schreef.

Ik zal er maar eentje vermelden: dat van Maddy Carlier dat ik beschrijf in ‘De kracht van rechtvaardigheid’. Acht procedures en nooit gehoord.

Het verschil van Margriet met de meeste verhalen over bewindvoering is dubbel:

-Zelden raken mensen uit de dwangbuis van bewindvoering

-Margriet zorgde na het einde van de bewindvoering voor een voorzorgvolmacht: zo werd uitgesloten dat het verhaal van bewindvoering door advocaten zich zou herhalen.

Het verhaal van Margriet betekent – ook na haar overlijden – dat er voor juridische bescherming voor mensen door hun ‘beminden’ hoop is.

Recent was ‘hoop’ ook het sleutelwoord dat ik als #Radiorechter gaf aan een familie in een dispuut met een bewindvoerder (link naar Radio 2 van 17 12 2019).

Jawel, de wetgever, en dus de wet staan achter u, jawel, de minister van Justitie staat achter u, jawel, de Hoge Raad voor de Justitie staat achter u, jawel, de Raad van Europa staat achter u, jawel het VN-verdrag van 13 december 2006 staat achter u…

Het grote probleem van bewindvoering is een machtsgeil deel van de magistratuur, dat niet kan of niet wil omgaan met een innoverende wetgeving die voor de recht-zoekende burger (schrijf nooit ‘rechts-zoekende burger’ ;-) die fundamenteel gedragen wordt door de Mensenrechten en de waardigheid en volwaardigheid van de kwetsbare mens die wij allemaal deels al zijn of ooit zullen worden.

In de voor dié magistratuur waarschuwende woorden van prof. Tim Wuyts, destijds penhouder van de wet van 2013 en adviseur van de minister van Justitie is dit een ‘kwestie van mentaliteit’ en ‘die praktijken zijn verwerpelijk’ (quote bijdrage T. Wuyts in Rechtskroniek vrede-en politierechters 2015, p. 31).

Het is inderdaad een kwestie van problematische mentaliteit van magistraten, maar ook van advocaten: afstand nemen van de conflictuele justitie, het oorlogsdenken en het machtsdenken, maar ook van het industriële denken.

Zorgjustitie past niet in seriewerk, in lopende-band-werk. Bewindvoerders zijn géén curatoren van een failliet bedrijf, zijn geen collectieve schuldenregelaars.

Bewindvoerders moeten in de eerste plaats empathische zorgjuristen zijn.

Maar in de praktijk, vandaag, is alles nog vaak afhankelijk van uw assertiviteit. U moet durven, u moet voor uw rechten opkomen. U mag geen bange burger zijn, maar u moet een durvende burger worden. Er zijn magistraten die wél luisteren.

Els Coenen deed het, en schreef het neer. Dàt is haar tweede boek, haar ‘tweede durf’, of de tweede adem van de durf, haar ‘tweede doctoraat’.

Els Coenen is daarom – manga cum laude - een klokkenluider. Maar klokkenluiders worden eerder vergruisd dan bejubeld.

Dat jij, Els, opnieuw aan de alarmbel trekt, past niet in het plaatje van de lobby die niets bijgeleerd heeft.

Tot mijn bittere spijt, ter ondersteuning van de explosieve kern van dit tweede doctoraat van Els Coenen: hier het bewijs ten overvloede, van hoe het verkeerd blijft lopen na de Driekoningenbrief van 6 januari 2016 als wanhoopskreet van meer dan 50 Vlaamse organisaties uit de zorg voor mensen met een handicap, tegen wat we Angelsaksisch juridisch #malpractice noemen…

De reactie van de huidige woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies was destijds duidelijk: de kritiek van jullie #justitiewatcher is ‘laster’ (link naar De Morgen van 18 09 2017).

Laster is een misdrijf.

De reactie van de korpschefs van de vrederechters (verhaald in De Juristenkrant van 10 02 2016 en ‘De kracht van rechtvaardigheid p. 98): ‘Nolf heeft zich kwetsend en tendentieus uitgelaten over de vrederechters en is niet welkom op het overleg’.

De reactie van de voorzitter van het Koninklijk Verbond van Vrederechters in zijn mail van 22 02 2016: “Na de (door u opgestelde) ongenuanceerde Driekoningenbrief zijn wij niet bereid u de gevraagde informatie te verstrekken. De informatie werd intern opgevraagd en verstrekt en is niet bedoeld om ongenuanceerd ‘te duiden.”

De huidige nieuwe voorzitter van het Koninklijk Verbond van Vrederechters –  prominent voor malpratice geciteerd in de bijlage aan de Driekoningenbrief - schreef het al in een editoriaal in het eigen tijdschrift in 2016: hij pleitte voor een wetswijziging waardoor kritiek op rechters strafbaar zou worden wegens ‘contempt of court’ en viseerde uitdrukkelijk de pers en ‘sommige ex-collegae’.- (T. Vred. 2016, p. 507 - 517)

In antwoord op de Driekoningenbrief luidde de kop van een gezamenlijk opiniestuk van vrederechter Scheers en zijn zoon Constantijn (advocaat-bewindvoerder): ‘Makkers, staakt uw wild geraas’. (Rechtskundig Weekblad 18 6 2016, p. 1642). Tja.

Zoals ik na het rapport van de Hoge Raad voor de Justitie in De Juristenkrant (nr 393 van 11 09 2019) samenvatte: ‘Vrederechters en bewindvoering, we zijn er nog lang niet’.

Nee, beste Els, ze hebben het nog steeds niet begrepen.

Maar beste Els, laat je niet ontmoedigen.

In de woorden die (ten onrechte want eigenlijk #fakenews ) aan Nelson Mandela toegeschreven worden (in de échte geschiedenis een Amerikaans vakbondsman, Nicholas Klein in 1918) riskeert je het na deze knipoog-laudatio, dit te ondergaan : ‘First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, then you win.’

Ik wil het, tot slot nog even over het ‘schrijverschap’ hebben.

Samengevat in het mooie, aanbevolen boek van Erwin Mortier:

‘Wat voorbij is, begint pas’.

Je boek en je afscheid van Margriet is geen einde, maar een begin.

Schrijven is je vrij schrijven, schrijven is vrijheid.

Schrijven was voor mij de ultieme vrijheid die ik na een kwart eeuw in de magistratuur herwon: ‘the freedom of speech’.

Vrijheid is ‘het recht om niet te liegen’, schreef Albert Camus.

Er wordt veel gelogen buiten en binnen justitie, omwille van justitie, en als dat gebeurt, is het uit schrik, uit vrees, want justitie eist respect op omdat justitie niet gezag, maar ontzag inboezemt.

Opnieuw Albert Camus: ‘Rien n’est plus méprisable que le respect fondé sur la crainte.’

Ontzag is de foute sokkel voor justitie. Respect voor justitie gebaseerd op vrees, intimidatie, ontzag dus, dié drempel moeten we overwinnen.

Veel succes, hartelijk gefeliciteerd met je dappere getuigenis, en in naam van zovelen die de kracht niet hebben om het te zeggen of te schrijven, want familieleden moeten nog verder leven met die vrederechter, en advocaten danken er letterlijk hun boterham aan.

Dank je, Els, dikke merci, en daarom dit kleine, maar unieke geschenk, met de groeten van een andere auteur: Antoine de Saint-Exupéry .

Ik had je een fles wijn uit het Zuiderse domein van zijn familie kunnen meebrengen, maar dit is iets meer uniek. Zelfs helemaal uniek en genummerd….. het is een klein, maar prinselijk geschenk, dat helemaal symbool staat voor onze gezamenlijke strijd voor een betere justitie: geen huis van wantrouwen maar een huis van vertrouwen.

UPDATE:

herbeluister Els Coenen op Radio 2 bij De Inspecteur, Sven Pichal op 5 maart 2020 (link hier)